Quỹ phát triển đất đang là trọng tâm của dự thảo Nghị định Chính phủ mới do Bộ Tài chính đề xuất. Bộ Tài chính hiện đang lấy ý kiến góp ý cho dự thảo này, với nhiều đề xuất mới nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý và nâng cao hiệu quả hoạt động của Quỹ.
Quỹ phát triển đất là gì?
Quỹ phát triển đất là một quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, được thành lập bởi UBND cấp tỉnh theo quy định của Luật Đất đai năm 2003 và năm 2013, cùng với các nghị định và quyết định liên quan của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ. Cụ thể, quỹ này được hình thành theo Điều 34 Nghị định số 69/2009/NĐ-CP ngày 13/8/2009, Quyết định số 40/2010/QĐ-TTg ngày 12/10/2010, Điều 111 Luật Đất đai năm 2013 và Điều 6 Nghị định số 43/2014/NĐ-CP ngày 15/5/2014.
Quỹ phát triển đất của địa phương có vai trò hỗ trợ tài chính để thực hiện các nhiệm vụ của tổ chức phát triển quỹ đất, bao gồm việc bồi thường, giải phóng mặt bằng và tạo quỹ đất theo quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đã được phê duyệt. Ngoài ra, quỹ này còn được sử dụng để hỗ trợ các chính sách đất đai cho đồng bào dân tộc thiểu số và thực hiện các nhiệm vụ khác theo quy định của pháp luật.
Tổ chức, hoạt động của Quỹ phát triển đất còn nhiều khó khăn
Bộ Tài chính đã thông báo về Luật Đất đai số 31/2024/QH15, được Quốc hội thông qua vào ngày 18/01/2024, trong đó Điều 114 quy định về Quỹ phát triển đất và giao Chính phủ trách nhiệm quy định chi tiết điều này. Theo Quyết định số 222/QĐ-TTg ngày 05/3/2024 của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính đã được phân công chủ trì và phối hợp với các Bộ, ngành liên quan để xây dựng Nghị định về Quỹ phát triển đất, với thời hạn ban hành vào tháng 5/2024.
Mục tiêu của Nghị định này là nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý cho Quỹ phát triển đất theo Luật Đất đai năm 2024, giải quyết các khó khăn và vướng mắc phát sinh trong quá trình tổ chức và hoạt động của Quỹ, tăng cường công tác quản lý và nâng cao hiệu quả hoạt động của Quỹ phát triển đất.
Để đánh giá thực trạng hoạt động của Quỹ tại các địa phương, Bộ Tài chính đã tiến hành rà soát các chính sách liên quan và gửi công văn đến các địa phương để thu thập thông tin, đánh giá thực trạng, đồng thời đề xuất giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định về tổ chức và hoạt động của Quỹ phát triển đất.
Theo báo cáo tổng hợp từ 63/63 địa phương gửi về Bộ Tài chính vào năm 2023, có 57 địa phương đã thành lập Quỹ phát triển đất; trong đó 27 Quỹ hoạt động theo mô hình độc lập, và 30 Quỹ hoạt động theo mô hình ủy thác. Báo cáo của các địa phương cũng cho thấy việc thành lập và hoạt động của Quỹ phát triển đất là rất cần thiết, giúp chính quyền địa phương tập trung nguồn lực tài chính để kịp thời ứng vốn, thúc đẩy công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, tạo quỹ đất, đảm bảo tiến độ thực hiện dự án và nâng cao hiệu quả dự án.
Thực tế cho thấy, việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và tạo quỹ đất sạch là những nhiệm vụ phức tạp, chịu sự tác động của nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Nếu không có nguồn lực tài chính sẵn sàng để chi trả cho các công việc này, tiến độ thực hiện các dự án phát triển kinh tế – xã hội, đảm bảo quốc phòng và an ninh sẽ bị ảnh hưởng lớn.
Ngoài ra, việc giải phóng mặt bằng để tạo quỹ đất sạch phục vụ đấu giá quyền sử dụng đất sẽ góp phần hiện thực hóa chủ trương và pháp luật của Nhà nước trong việc đẩy mạnh giao đất, cho thuê đất thông qua đấu giá quyền sử dụng đất. Quỹ phát triển đất ra đời đã đáp ứng được các nhu cầu trên.
Tuy nhiên, tổ chức và hoạt động của Quỹ vẫn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, ảnh hưởng đến việc thực hiện nhiệm vụ và hoạt động của Quỹ. Các khó khăn và vướng mắc chủ yếu bao gồm:
- Chưa rõ ràng về nguồn vốn hoạt động của Quỹ để đảm bảo thực hiện nhiệm vụ, cũng như quy trình cấp vốn điều lệ cho Quỹ (mức vốn điều lệ, thẩm quyền, và thủ tục cấp vốn).
- Cơ cấu tổ chức của Quỹ, trong trường hợp ủy thác toàn bộ cho Quỹ đầu tư phát triển hoặc Quỹ tài chính khác của địa phương, còn nhiều điểm bất hợp lý và không phù hợp với thực tiễn hoạt động.
- Thiếu cơ chế để đảm bảo nguồn kinh phí chi trả cho hoạt động của bộ máy và quản lý hành chính của Quỹ, làm ảnh hưởng đến việc thực hiện nhiệm vụ theo chức năng và nhiệm vụ được giao.
- Quy định về việc hoàn trả vốn ứng cho Quỹ phát triển (nguồn hoàn trả, trình tự, thủ tục hoàn trả vốn ứng) tại Quyết định số 40/2010/QĐ-TTg ngày 12/5/2010 của Thủ tướng Chính phủ không còn phù hợp với Luật Ngân sách nhà nước và các Nghị định liên quan đến thu tiền sử dụng đất và thu tiền thuê đất, nhưng chưa được sửa đổi, bổ sung.
Gần đây, Quốc hội và Chính phủ đã ban hành một số văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến tổ chức và hoạt động của Quỹ, dẫn đến một số nội dung của Quyết định số 40/2010/QĐ-TTg ngày 12/5/2010 không còn phù hợp, cần được sửa đổi, bổ sung hoặc thay thế để đảm bảo cơ sở pháp lý cho hoạt động của Quỹ.
Đề xuất quy định mới về Quỹ
Bộ Tài chính đã cho biết rằng hiện nay, hầu hết các tỉnh, thành phố đã thành lập Quỹ phát triển đất. Khi Nghị định mới có hiệu lực, chỉ cần rà soát, kiện toàn tổ chức và sửa đổi, bổ sung Điều lệ tổ chức và hoạt động của Quỹ. Để bao quát thực tế có thể phát sinh, dự thảo Nghị định quy định:
UBND cấp tỉnh có thể giao cho Sở Tài chính hoặc cơ quan chuyên môn khác thuộc UBND cấp tỉnh chủ trì, phối hợp với các cơ quan chức năng để lập hồ sơ đề nghị thành lập Quỹ phát triển đất và trình UBND cấp tỉnh phê duyệt. Sau khi Đề án thành lập Quỹ được HĐND cấp tỉnh thông qua, UBND cấp tỉnh sẽ ban hành Quyết định thành lập và Điều lệ tổ chức và hoạt động của Quỹ phát triển đất.
Quỹ phát triển đất là một quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, do UBND cấp tỉnh quyết định thành lập, với vốn điều lệ hoạt động độc lập, không vì mục đích lợi nhuận, và có nhiệm vụ bảo toàn và phát triển vốn. Quỹ này có tư cách pháp nhân, con dấu riêng và hạch toán độc lập, với tên gọi “Quỹ phát triển đất” ghép với tên tỉnh hoặc thành phố trực thuộc trung ương.
Quỹ có chức năng tiếp nhận và huy động vốn để thực hiện các nhiệm vụ ứng vốn và hoàn trả vốn ứng theo quy định của Nghị định này và các pháp luật liên quan.
Về cơ cấu tổ chức và mô hình hoạt động của Quỹ phát triển đất, dự thảo Nghị định bổ sung, sửa đổi một số quy định như sau:
- Hội đồng quản lý Quỹ có số lượng thành viên là số lẻ, với Chủ tịch Hội đồng quản lý là Chủ tịch UBND cấp tỉnh, và các Phó Chủ tịch cùng thành viên khác là Giám đốc các Sở Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư, Tài nguyên và Môi trường, và Giám đốc Quỹ.
- Trong trường hợp ủy thác cho Quỹ đầu tư phát triển hoặc Quỹ tài chính khác của địa phương quản lý, Hội đồng quản lý, Ban kiểm soát và Cơ quan điều hành nghiệp vụ của Quỹ phát triển đất sẽ là các bộ phận tương ứng của Quỹ nhận ủy thác. Tuy nhiên, Chủ tịch Hội đồng quản lý vẫn phải là Chủ tịch UBND cấp tỉnh và các thành viên khác bao gồm Giám đốc các Sở Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư, Tài nguyên và Môi trường.
Đề xuất về nguồn vốn hoạt động của Quỹ phát triển đất gồm hai phương án:
- Phương án 1: Vốn điều lệ của Quỹ được cấp từ nguồn chi đầu tư phát triển của ngân sách địa phương. UBND cấp tỉnh trình HĐND cùng cấp quyết định mức vốn điều lệ ban đầu và vốn điều lệ bổ sung cho Quỹ phát triển đất, dựa trên tình hình thực tế và khả năng cân đối ngân sách của địa phương.
- Phương án 2: Hàng năm, căn cứ vào tình hình thực tế và khả năng cân đối ngân sách, UBND cấp tỉnh trình HĐND cùng cấp quyết định mức bổ sung vốn điều lệ cho Quỹ từ nguồn chi đầu tư phát triển của ngân sách địa phương.
Quản lý vốn điều lệ của Quỹ cũng có hai phương án:
- Phương án 1: Vốn điều lệ của Quỹ được gửi tại Kho bạc Nhà nước tỉnh hoặc thành phố trực thuộc trung ương.
- Phương án 2: Vốn điều lệ của Quỹ có thể được gửi tại Kho bạc Nhà nước tỉnh hoặc thành phố trực thuộc trung ương hoặc tại các ngân hàng thương mại có vốn chi phối của Nhà nước trên địa bàn.
Dự thảo Nghị định quy định vốn hoạt động của Quỹ phát triển đất được sử dụng để:
- Ứng vốn cho các đơn vị, tổ chức thực hiện nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo quy định của pháp luật về đất đai.
- Ứng vốn cho tổ chức phát triển quỹ đất để xây dựng kết cấu hạ tầng trên quỹ đất đã được giao quản lý, nhằm nâng cao giá trị khu đất để đấu giá quyền sử dụng đất phục vụ phát triển kinh tế – xã hội của địa phương.
- Ứng vốn cho tổ chức thực hiện chính sách hỗ trợ về đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số.
- Ứng vốn cho tổ chức thực hiện nhiệm vụ phát triển nhà ở phục vụ tái định cư, cải tạo và xây dựng lại nhà chung cư theo quy định của pháp luật về nhà ở.
Như vậy, Quỹ phát triển đất đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các dự án phát triển đất đai, đảm bảo tiến độ và hiệu quả của các dự án, góp phần phát triển kinh tế – xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh tại các địa phương. Tuy nhiên, cần tiếp tục hoàn thiện cơ sở pháp lý và cơ chế quản lý để giải quyết các khó khăn và vướng mắc hiện tại, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của Quỹ.
